Aktualne regulacje dotyczące zawodu psychoterapeuty
(Tekst został napisany przez Sekcję Naukową Psychoterapii Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego, udostępniam w celu rozpowszechnienia informacji – 25.11.2022)
- Psychoterapia jest niezależną dziedziną, nie stanowiącą specjalizacji czy podspecjalizacji innej dziedziny.
- Psychoterapią zajmują się w Polsce osoby z różnym wykształceniem i przygotowaniem zawodowym. Jest to grupa około 10.000 osób, głównie psychologów, lekarzy, pedagogów, zdobywających umiejętności w zakresie psychoterapii w toku kilkuletnich szkoleń, popartych praktyką zawodową pod superwizją.
- Przez ostatnich kilkadziesiąt lat środowisko wykształconych psychoterapeutów współpracujących w ramach towarzystw i stowarzyszeń stworzyło spójny, i jednocześnie zapewniający różnorodność podejść, model kształcenia zawodowego, obejmujący:
- recenzowane programy szkoleń,
- ewaluację umiejętności,
- przygotowanie do zawodu osób zaczynających pracę przez bardziej doświadczonych psychoterapeutów i superwizorów,
- nabywanie doświadczenia klinicznego,
- budowanie osobistych kompetencji przez udział w terapii własnej,
- a także kontrolę środowiskową opartą o kodeksy etyki zawodowej.
- Większość szkoleń w zakresie psychoterapii wymaga od kandydatów wykształcenia wyższego oraz kompetencji osobowościowych i releacyjnych, ocenianych przez komisje kwalifikujące do ropoczęcia szkolenia. Studia i kursy psychoterapii obejmują w większości powyżej 1200 godzin dydaktycznych (konsensus środowiska, zaakceptowany i wymagany obecnie przez Ministerstwo Zdrowia), w tym szkolenie teoretyczne, staże kliniczne, doświadczenie własne (terapię własną) i superwizję pracy z pacjentami / klientami.
- Psychoterapeuci pracują zarówno w ramach świadczeń refundowanych, jak i prywatnie. W obszarze usług refundowanych znacząca liczba psychoterapeutów pracuje na zasadzie kontraktów z instytucjami posiadającymi umowę z NFZ. Poziom finansowania tych świadczeń wynika z rozporządzenia Ministra Zdrowia (Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 15 grudnia 2021 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie świadczeń gwarantowanych z zakresu opieki psychiatrycznej i leczenia uzależnień – Dz. U. z 2021 r., poz 2400). Dostępność psychoterapeutów w ramach świadczeń refundowanych wynika z zakresu finansowania oraz liczby osób kompetentnych do ich realizowania. W ramach aktualnego systemu szkolenia opartego o ośrodki szkolące i certyfikację przez stowarzyszenia, co roku ponad tysiąc osób rozpoczyna profesjonalne kształcenie w zakresie psychoterapii. Wprowadzenie specjalizacji nie zwiększyłoby liczby szkolących się psychoterapeutów, a z dużym prawdopodobieństwem może ją zredukować, w związku z zasadami wynikającymi z ustawy o specjalizacjach.
Jakie warunki powinna spełniać regulacja ustawowa zawodu psychoterapeuty?
Zachowanie zbudowanej przez dziesięciolecia kultury samorządowej organizacji funkcjonowania psychoterapeutów i szkoleń w zakresie psychoterapii stanowi podstawowy warunek, jaki pozwoli na akceptację regulacji ustawowej tego zawodu przez środowisko psychoterapeutów. Składają się na nią między innymi następujące elementy, nie uwzględnione, a na pewno nie zagwarantowane w przedstawionym projekcie rozporządzenia:
- Szkolenie psychoterapeutów i superwizorów psychoterapii w ośrodkach akredytowanych przez towarzystwa i stowarzyszenia zrzeszające psychoterapeutów;
- Autonomia stowarzyszeń psychoterapeutów, wyrażająca się w regulacjach dotyczących samorządu zawodowego;
- Zróżnicowanie programów szkoleniowych w poszczególnych towarzystwach, uwzględniających minimum 1200 godzin, w tym doświadczenie własne i superwizję
- Szeroki dostęp do zawodu, brak rocznego limitu miejsc, z uwzględnieniem osób z wykształceniem magisterskim różnych kierunków
- Środowisko szkoleniowe, którego jest pozbawione szkolenie specjalizacyjne
Negatywne konsekwencje przypisania zawodu psychoterapeuty do listy specjalizacji medycznych
Poniżej zostały wymienione wysoce prawdopodobne szkody, jakie mogą wyniknąć z wprowadzenia specjalizacji. Ich redukcja wymagałaby zmiany aktów prawnych wyższego rzędu, do czego w ogóle nie odnosi się projekt rozporządzenia.
- Ograniczenie liczby ośrodków szkolących.
- Ograniczenie liczby miejsc dla osób chcących rozpocząć szkolenie.
- Wstępny warunek wykształcenia mającego zastosowanie w służbie zdrowia wykluczy wielu wartościowych kandydatów na psychoterapeutów.
- Brak konieczności podlegania kodeksowi etyki psychoterapeuty.
- Brak możliwości weryfikacji kompetencji po uzyskaniu specjalizacji (wymogu kształcenia ustawicznego).
- Ograniczenie roli towarzystw i stowarzyszeń w procesie szkolenia i ewaluacji umiejętności psychoterapeutów.
- Odebranie prawa do pracy w wykonywanym zawodzie psychoterapeutom, którzy nie podejdą do egzaminu specjalizacyjnego.
- Rekrutacja kandydatów do specjalizacji za pośrednictwem administracji rządowej wyeliminuje proces wnikliwej weryfikacji osobowościowej kandydatów. Pacjenci będą narażeni na oddziaływania jatrogenne, przy braku weryfikacji kompetencji interpersonalnych osób będących w szkoleniu.
- Unifikacja programu szkoleniowego, uniemożliwiająca utrzymanie różnorodności szkoleń i kompetencji, istotnej ze względu na zapotrzebowanie pacjentów na terapię w różnych formach i podejściach (np. terapia par i rodzin, terapia grupowa, terapia grup specjalnych, terapia traumy, terapia indywidualna w określonej modalności itp.)
- W wypadku wprowadzenia zasad specjalizacji szkolenia mogłyby prowadzić instytucje spełniające kryteria urzędowe, a nie podlegające weryfikacji jakości, jaką aktualnie zapewniają stowarzyszenia związane z określonymi modalnościami terapeutycznymi, co negatywnie wpłynęłoby na jakość tych szkoleń.
- Kluczowa rola kierownika specjalizacji odbiegająca znacząco od obecnej roli superwizora psychoterapii w kształceniu psychoterapeutów, liczba kierowników ograniczająca liczbę miejsc specjalizacyjnych.
- Specjalizacja jest szkoleniem jednorazowym, a prawidłowe funkcjonowanie zawodowe psychoterapeuty wymaga szkolenia ustawicznego, co zapewniają i sankcjonują stowarzyszenia psychtoerapeutów w aktualnie działającym systemie.
- Redukcja funkcji superwizorów psychoterapii.
- Ocena kompetencji głównie na podstawie wiedzy i pojedynczego egzaminu zamiast relacji z superwizorem rekomendującym do certyfikatu psychoterapeuty.
Dlaczego środowisko psychoterapeutów zgodnie odrzuca projekt rozporządzenia włączającego psychoterapię na listę specjalizacji?
W ostatnich dniach zostały zorganizowane spotkania członków psychoterapeutycznych towarzystw naukowych (między innymi Sekcji Naukowej Psychoterapii i Sekcji Terapii Rodzin Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego), psychoterapeutów niezrzeszonych, jak i związanych ze stowarzyszeniami (Narada Psychoterapeutów zorganizowana przez Polską Radę Psychoterapii), a także spotkanie przedstawicieli większości stowarzyszeń zrzeszających psychoterapeutów. Uczestniczyło w nich kilka tysięcy osób. Ocena projektu wprowadzenia specjalizacji została niemal jednogłośnie odrzucona na każdym z tych spotkań.
Negatywne skutki ewentualnego wprowadzenia specjalizacji w dziedzinie psychoterapii dotknęłyby potencjalnie następujących grup:
- pacjentów
- certyfikowanych psychoterapeutów
- psychoterapeutów w trakcie szkolenia i certyfikacji
- zespołów szkolących psychoterapeutów
- właścicieli i kierownictwa ośrodków, w których pracują lub mogą pracować psychoterapeuci
- urzędników Ministerstwa Zdrowia oraz CMPK
Projekt wprowadzenia specjalizacji nie uwzględnia specyfiki tego zawodu, jak również ścieżki szkoleniowej prowadzącej do jego uzyskania. Obecnie kształcenie i funkcjonowanie zawodowe psychoterapeutów podlega środowiskowej, samorządowej kontroli. Przesunięcie jej ciężaru na system oparty o zasady działania specjalizacji medycznych może w prosty sposób spowodować degradację tego zawodu.
Adres kontaktowy: [email protected]
Informacje przygotowano we współpracy reprezentantów między innymi:
Sekcji Naukowej Psychoterapii Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego
Sekcji Naukowej Terapii Rodzin Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego
Sekcji Psychoterapii Polskiego Towarzystwa Psychologicznego
Polskiego Towarzystwa Terapii Poznawczej i Behawioralnej
Polskiej Rady Psychoterapii i przedstawicieli zrzeszonych w niej towarzystw
Federacji Towarzystw Psychoanalitycznych oraz przedstawicieli zrzeszonych w niej towarzystw